SAFRANBOLU EVLERİ
Safranbolu’yu ülkemizde ve dünyada ön plana çıkaran en önemli unsur geleneksel Türk mimarisi tarzındaki Safranbolu evleridir. Bu evler bir yandan kentsel konumlarıyla diğer yandan mimarileriyle dikkate değerdirler. Başka bir anlatımla Safranbolu Evleri yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün günümüzde yaşamaya devam eden en önemli yapı taşlarıdır. Bu nedenle Safranbolu evleri hakkında yeterli bilgi sahibi olabilmek için, yörenin ikliminden başlayarak kültürü, aile yapısı, ekonomisi ve gelenekleri hakkında bilgi edinmek gerekir.
İlçe merkezinde 18 ve 19.yy ile 20.yy başlarında yapılmış yaklaşık 2000 geleneksel Türk evi bulunmaktadır. Bu eserlerin 800 kadarı yasal koruma altındadır. Evler Safranbolu’nun iki ayrı kesiminde gruplanmış durumdadır.
Birincisi “Şehir” diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim, ikincisi “Bağlar” diye bilinen ve yazlık olarak kullanılan kesim. Şehir, yönetim merkezinin bulunduğu Kale, alış veriş merkezinin bulunduğu Çarşı, evlerin bulunduğu Akçasu, Gümüş, Musalla, Kıranköy ve Tabakhane semtlerinden oluşmaktadır.
Bu kesim, iklimin olumsuz etkilerine karşı korunmuş ancak rakımlı iki vadinin içindedir. Burada evler birbirine yakın, sokaklar dardır.
Safranbolu’da şehrin oluşumunda hem fonksiyonellik ön planda tutulmuş, hem de estetik kaygılar hiçbir şekilde edilmemiştir. Fonksiyonellik yönünden konutlarla-kamu binalarının, pazarlarla çarşıların yerleşim düzeni, yol-sokak meydan yapısı örnek gösterilebilir.
Tüm evler kendilerine göre daha merkezi konumdaki kamu binalarına, dini yapılara ve anıt eserlere dönüktür. Hangi evden bakılırsa bakılsın manzara kapanmaz. Evlerin yakın plan cepheleri kör, uzak plan cepheleri açık ve birbirini izleyecek konumdadır.
Ticaret bölgesi şehrin merkezinde, pazarlar bu bölgenin hemen çevresinde, çevreyi kirletici etkisi olan demircilik, bakırcılık ve dericilik gibi üretim alanları ise daha alt ve kenar kısımlardadır. Ayrı ayrı kurulan tahıl pazarı, sebze hayvan pazarı ve odun pazarında malını paraya çeviren yöre halkı, bu pazarların çok yakınında bulunan ve tabii lonca düzeni ile örgütlenen Yemeniciler, Semerciler, Saraçlar, Manifaturacılar, Demirciler ve Bakırcılar çarşıları alışverişlerini yapıp ihtiyaçlarını karşılarlar.
Şehrin ortasında bulunan meydana yönelik yollar ve sokaklar tamamen taş kaplıdır. Antik eserlerin avluları ve meydanlar da taş kapılıdır. Mevcut taş kaplama tarzı rutubeti en aza indiren, sel sularına karşı dayanıklı ve ağaç köklerinin yeterli su almasına uygun yapıdadır. Evlerin yerleştirilmesinde iklim gerekleri kadar evin oluşturacağı görünüm ve göreceği manzara da dikkate alınmıştır. Bir ev penceresinden, avlu dış kapısından ya da iki evin arasından görülecek manzara kesinlikle bir bütündür. İlk bakışta gözden kaçabilecek olan bu titizlik şehrin ve yapıların tümüne egemendir.
Şehrin genel yapısından Safranbolu evlerine doğru gidildikçe bu evlerin büyük bir kültür birikiminin maddi zenginliği yüksek düzeyde ustalığın ürünü olduğu görülmektedir. Çelik Gülersoy’un ifade ettiği gibi Safranbolu’da hiçbir ev çatma bir kulübe tarzında değildir. Tüm evler bahçe içinde, çoğunlukla üç katlı, 6-8 odalı, geniş hacimli insan ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanmış ve estetikle biçimlendirilmiş büyük konaklardır.
Safranbolu evinin boyutu ve biçimini belirleyen üç temel unsurdan söz edebilir: çok nüfuslu büyük aile yapısı, iklim, kültürel ve maddi zenginlik.
Bir ailede karı kocanın normal olarak iki ya da üç çocuğu vardır. Erkek evlât evlendirilince ona ayrı bir ev açılmaz, aynı eve getirilir. Amcalar, teyzeler, halalar ve torunların da dahil olduğu aile hep birlikte bir evde yaşarlar.
Evin kadınına işlerde yardım etmek amacıyla evlerin çoğunda evlatlık bulunur. Daha çok muhtaç durumdaki ailelerinden ve küçük yaşta alınan evlatlık tamamen aileden biri gibi muamele görür. Evlatlık evin kızı gibi evlenince ardından yeni bir evlatlık bulunur. Erkek evlatların evden ayrılması daha çok ekonomik yönden yeterli ve güçlü gelmeleriyle mümkün olur.
Kalabalık aile yapısının yanında evlerde harem-selamlık ayrımı vardır. Ailelerin sahip olduğu hayvanlar evin zemin katındaki ahırlarda barındırılırlar. Yağışlı iklim nedeniyle kapalı alan ihtiyacı da fazladır. İnsan ve hayvan yiyecek, yakacak odunlar hepsi evin uygun bölümlerinde muhafaza edilirler. İşte tüm bunların sonucu olarak Safranbolu büyük hacimlidir.
Yağışlı iklimin evler üzerinde bir başka etkisi de çatılardadır. Yağışların fazlalığı çatıların uzun saçaklı ve mükemmel yapılmalarını zorunlu kılmaktadır. Bunun sonucu olarak Safranbolu evleri için “beş cepheli mimari eser” ifadesi kullanılmaktadır.
Evin girişinde zemin katta “hayat” vardır. Bu bölüm eğer taş kaplıysa “taşlık” adını alır. Burada ışık almayı sağlayan aynı zamanda odunların dizilerek hava akımıyla kurutulduğu ahşap kafesten “gliste” mevcuttur. Zemin katlarda ahırlar büyük kazan ocakları ve ambarlar bulunur.
Üst katlara ahşap ustalığının üstün örneklerini sergileyen merdivenlerle çıkılır. İkinci kat diğer katlara göre daha basıktır. Bu katta gerektiğinde yatak odası olarak da kullanılabilen bir mutfak bulunur. Mutfak ile selamlık arasında yemek servisinde kullanılan silindirik bir ahşap dönme dolap yer alır. Gündelik yaşam orta katta geçer. Soğuk günlerinde bu katın ısıtılması daha kolay olur.
Üçüncü kat Safranbolu evinde mükemmelliğe varılan noktadır. Bu katta tavanlar daha yüksektir. Odalara sekiz bir çokgenden oluşan “sofa”nın (çardak) daha kısa olan dört çapraz kenarından açılan kapılardan girilir. Odaların kapıları köşelerdedir ve giriş kapılarında oda ile doğrudan teması kesen özel ahşap paravana düzeni bulunur ve odaların tavanları ahşap süslemelerle kaplıdır. Her odada sedir düzeni ve çoğu zaman ocak vardır. O da yan duvarlarında ahşap dolaplar ve sergen yer alır. Odaların her biri bir çekirdek aileyi ya da bir aile yakınını barındırabilecek tüm unsura sahip, bağımsız birim olarak tasarlanmıştır. Bu doğrultuda her odada ahşap dolap (yüklük) içerisinde bugünün düş kabinlerini andıran gusülhaneler mevcuttur.
Odalarda oturma düzeni dahi bir hiyerarşiye bağlanmıştır. Sedirin en uygun yeri ailenin en büyüğüne ya da misafire aittir. Oda girişinde bulunan paravanayı gören noktada ise odaya yapılacak servisi yöneten kişi oturur.
Safranbolu evlerindeki çıkmalar, evin dış görünümünü tek düzelikten kurtardığı gibi, bu çıkmaların yanlarında yer alan pencereler sedirde oturanların sokağı baştan başa görmesine olanak sağlar. Sofalarda, eyvanlarda ve odalarda zaman zaman kalemişi süslemelere rastlanır.
Evlerin pencereleri çok özel biçimde tasarlanmış olup dar ve uzuncadır. Ahşap kanatlı pencerelerde ayrıca “muşabak” denilen kafesler bulunur. Pencere sayıları oda büyüklüğüne göre değişmekle birlikte genellikle fazladır. Bu hem içten geniş bir görünüm sağlar, hem dıştan evin görünümüne güzellik kazandırır. Bazı büyük odaların bir cephesinde dört, diğer cephesinde de dört olmak üzere sekiz pencere vardır. Tüm ev göz önünde bulundurulduğunda pencere sayısının çok yüksek olduğu görülür.
Evlerde ısınma ocaklarla sağlanır. Ocaktan alınan közler mangala konarak taşınır. Katlar arasında zaman zaman malzemesi kullanılmış olsa da ahşap evlerde ısının muhafazası güçtür. Bu nedenle prensip mekanın değil insanın ısınmasıdır.
Soba ise son dönemlerde kullanılmıştır.
Aydınlatma aracı gazyağı lambasıdır. Son zamanlarda “lüks lamba” diye tanımlanan, daha büyük boyutlu ve ışık veren lambalar kullanılmıştır.
Yemek mutfaktaki büyük ocaklarda pişirilir ve odaların yakınında her çeşit gıda maddesinin depolanmasına uygun ambarlar bulunmaktadır.
Safranbolu evlerinde abdestlik ve hela için ayrılan bölme iç mekanlardan uzak tutulmuş ve havalandırmanın sağlanabilmesi için kör cephede küçük pencereler bırakılmıştır. Pis sular “algun” denen pis su yolu düzenine hela çukuruna akıtılır, bulaşık suları ise bahçeye ya da ayrıca yapılan ‘çirkef çukuru’na dökülür, pis su ile karıştırılmazdı.
Evlerin saçak köşelerine uğur getirmesi için geyik boynuzu asılması geleneği yaygındır. Öte yandan gene evler saçağa yakın köşelerinde sokaktan görülecek yüzeylerine ya da sofa çıkmalarının alınlıklarında Arap harfleri ile yazılmış bazı dualar ve bazen evin yapılış tarihi yazılıdır. Genellikle barok tür çerçeve içinde ibrik, sürahi, vazo, armut benzeri biçimler içine “Maşallah”, “maşallau kane”, “ya hafız” yazıları vardır. Tuğra biçiminde “Bismillahirrahman-ür rahim”, bazı evlerde bu yazı ve bezeme yerine dikine duran mavi renkli bir elips içinde hilal durumunda beyaz bir ay, bazen de beyaz badana üzerine yalnız mavi bir hilal bulunur. Bu özlü sözlerde evin korumasını Allah’a bırakan bir tevekkül anlayışı vurgulanmaktadır.
Evlerin, camilerin, dükkanların han ve hamamların cephelerindeki kuş evleri ise “sevgi ve merhamet sembolü” niteliğindedir.
Hele bazı işyerlerinin kapı üst pervazında bu yerlerin sigortalı olduğunu belirten “Sigorta Şirketi levhaları” ise tüm kültürü yansıtan ilginç örneklerdendir.
Evlerin sokak cephelerinde çeşmeler vardır. Şehirde su kültürü, dönemine göre oldukça ileridir. 5 km mesafede tarihi İncekaya Su Kemeri’nin üzerinden şehre su getirilmiştir. Bir kısım büyük konaklarda havuzlu odalar bulunmaktadır. Havuzlar büyük hacimli ve insan boyu derinliktedir. İsmail Asmaz’a ait konakta havuz zemin kat üstüne inşa edilmiştir. Havuzlar bazı konaklarda selamlık köşkü denilen bahçe içindeki bağımsız binalarda yer almaktadır (Hacı Hüseyinler Evi).
En Cok Aranan Kelimeler
Ahşap Boyama,Ahşap Nedir , Ahşap Sanatı , Ahşap Kapı
Mobilya ,Ahşap Mobilya , Ahşap Merdiven,Kereste
Ahşap Ev Resimleri , Ahşap Evler , Ahşap
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder